آدم هفت خط

ما معمولاً عادت داریم در توصیف اشخاص زیرک و باهوش و اکثراً رند و مکار از اصطلاح«آدم هفت خط» استفاده کنیم! اما چرا؟ روایتی درمورد ریشۀ تاریخی اصطلاح «هفت خط» وجود دارد. این روایت بر می گردد به آئین شرابخواری در حضور پادشاه در دوران ساسانیان. در آن زمان پیمانه های ظریف و زیبائی از شاخ گاو یا بزکوهیدرست می کردند که چون پایه نداشته است کسی نمی توانسته آن را روی زمین یا میز بگذاردو از نوشیدن شرابِ ریخته شده در پیمانه اش طفره برود. از این رو دارندۀ جام مجبور بوده استمحتویات آنرا لاجرعه سربکشد. اما برای اینکه کسی بیش از اندازۀ ظرفیت خود باده گساری نکندو از سرِ مستی با حرکت و یا گفتار خود، احترام و شأن مجلس شاهانه را از بین نبرد،هر کدام از مدعوین، پیمانه یا همان شاخ مخصوص خود را داشته که به جهت تعین میزان توانائی او در باده گساری، خطی در داخل آن شاخ کشیده شده بوده که ساقی برای دارنده پیمانه فقط تا حدِ همان خط، شراب در پیمانه اش می ریخته است . به مرور زمان تمامی پیمانه های شراب را با هفت خط، مشخص و درجه بندی کردند.در مجالسی که پادشاه حضور داشته است، میهمانان معمولاً از سه تا شش خط شراب می نوشیده اند. اما بوده اند افرادی که «لوطی» نیز خوانده می شده اند که تا هفت خط را شراب می نوشیدند بدون آنکه حالتی مستانه درآنها ظاهر شود که در پی آن دست به حرکاتی بزنند که موجب هتکِ حرمتِ حضور پادشاه در مجلس بشود. این قبیل افراد را «هفت خط» می نامیده اند، یعنی که آنها افرادی صاحب ظرفیت و زرنگ بوده و به کلیه رموز و فنون شرابخواری تسلط کامل داشته اند. این اصطلاح به مرور زمان جنبه عام ومَجازی پیدا کرده و در فرهنگ عامه به افراد باهوش و زیرک و مرد رند «هفت خط» اطلاق گردیده است.در گذشته جام‌هایی با هفت خط وجود داشت که از بالا به پایین به این نام‌ها خوانده می‌شدند.«جور، بغداد، بصره، ازرق، اشک، کاسه‌گر و فرودینه».ساقی برای هر کسی بنا بر گنجایش و توانش، تا یکی از خطوط هفتگانه روی جام شراب می‌ریخت.

ادیب الممالک فراهانی نام این خطوط را در شعری آورده است:

هفت خط داشت جام جمشیدی           هر یکی در صفا چو آینه

جور  بغداد و بصره و  ازرق                  اشک  کاسه گرو فرودینه