مُهر بدبختى که خداوند بر دل کفّار مى‏‌زند، کیفر لجاجت‏‌هاى آنان است. چنانکه مى‏‌خوانیم: «یطبع اللَّه على کلّ قلب متکبّر جبّار»(135) خدا بر دل افراد متکبّر و ستم‏‌پیشه، مهر مى‏‌زند. و در آیه 23 سوره‏ى جاثیه نیز مى‏‌خوانیم: خداوند بر دل کسانى که با علم و آگاهى به سراغ هواپرستى مى‏‌روند مهر مى‏زند. بنابراین مهر الهى نتیجه‏ انتخاب بدِ خود انسان است، نه آنکه یک عمل قهرى و جبرى از طرف خدا باشد.

مراد از قلب در قرآن، روح و مرکز ادراکات است. سه نوع قلب را قرآن معرّفى مى‏‌کند:

1. قلب سلیم،2. قلب منیب، 3. قلب مریض.

ویژگى‏هاى قلب سلیم‏

الف: قلبى که جز خدا در آن نیست. «لیس فیه احد سواه»(136)
ب: قلبى که پیرو راهنماى حقّ، توبه کننده از گناه و تسلیم حقّ باشد.(137)
ج: قلبى که از حبّ دنیا، سالم باشد.(138)
د: قلبى که با یاد خدا، آرام گیرد.(139)
ه: قلبى که در برابر خداوند، خاشع است.(140)
البتّه قلب مؤمن، هم با یاد خداوند آرام مى‌‏گیرد و هم از قهر او مى‏‌ترسد. «اذا ذُکر اللّه وَجِلَت قلوبهم»(141) همانند کودکى که هم به والدین آرام مى‏‌گیرد و هم از آنان حساب مى‏‌برد.

ویژگى‏‌هاى قلب مریض‏

الف: قلبى که از خدا غافل است و لایق رهبرى نیست. «لاتطع من اغفلنا قلبه»(142)
ب: دلى که دنبال فتنه و دستاویز مى‏‌گردد. «فامّا الّذین فى قلوبهم زیغ فیتّبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة»(143)
ج: دلى که قساوت دارد. «جعلنا قلوبهم قاسیة»(144)
د: دلى که زنگار گرفته است. «بل ران على قلوبهم ما کانوا یکسبون»(145)
ه: دلى که مُهر خورده است. «طبع اللّه علیها بکفرهم»(146)

ویژگى قلب منیب‏

قلب منیب، آن است که بعد از توجّه به انحراف وخلاف، توبه و انابه کرده و به سوى خدا باز گردد. ویژگى بارز آن تغییر حالات در رفتار و گفتار انسان است.

ویژگی قلب کافر

خداوند در آیات قرآنى، نه ویژگى براى قلب کفّار بیان کرده است:

الف: انکار حقایق. «قُلوبُهم مُنکِرة»(147)
ب: تعصّب. «فى قلوبهم الحَمیّة»(148)
ج: انحراف و گمراهى. «صَرفَ اللّه قُلوبهم»(149)
د: قساوت و سنگدلى. «فَویلٌ لِلقاسیَة قلوبهم»(150)
ه : موت. «لاتَسمعُ المَوتى»(151)
و: آلودگى و زنگار. «بَل رانَ على قلوبهم»(152)
ز: مرض. «فى قلوبهم مَرض»(153)
ح: ضیق. «یجعلْ صَدره ضَیّقاً»(154)
ط: طبع. «طَبع اللّه علیها بکفرهم»(155)

قلب انسان، متغیّر و تأثیرپذیر است. لذا مؤمنان اینچنین دعا مى‏‌کنند: «ربّنا لاتزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا»(156) خدایا! دل‌هاى ما را بعد از آنکه هدایت نمودى، منحرف مساز.

امام صادق علیه السلام فرمودند: این جمله (آیه) را زیاد بگویید و خود را از انحراف ایمن و در امان ندانید.(157)

======

1- درک نکردن حقیقت، شاید بالاترین کیفرهاى الهى است. «ختم اللَّه على قلوبهم»
 2- کفر و الحاد، سبب مهر خوردن دلها و گوش‌‏هاست. «الذین کفروا... ختم اللَّه»
 3- در اثر پافشارى بر کفر، امتیازات اساسى انسان (درک حقایق و واقعیّات) سلب مى‏‌شود. «الّذین کفروا... ختم اللَّه»
 4- کیفر الهى، متناسب با عمل ماست. «الّذین کفروا... ختم اللَّه»

آرى، جزاى کسى که حقّ را فهمید وبر آن سرپوش گذاشت، آن است که خدا هم بر چشم، گوش، روح و فکرش سرپوش گذارد. در واقع انسان، خود عامل بدبختى خویش را فراهم مى‏کند. چنانکه امام رضاعلیه السلام فرمود: مُهر خوردن، عقوبت کفر آنهاست.(158)

====